(लावलयूनिवर्सिटीसेटिफ-एनीकेनी,यूनिवर्सिटीऑफओटावासेमलायाबिशपऔरलावलयूनिवर्सिटीसेमेलानीलेमायर)क्यूबेकसिटी/ओटावा,एकअगस्त(दकन्वरसेशन)मनुष्योंकासमुद्रकेसाथबहुतगहराऔरजटिलरिश्तारहाहै।यहमनुष्योंकोखाद्यसामग्रीऔरजरूरीपोषकतत्व,दवाइयांऔरनवीकरणीयऊर्जाउपलब्धकराताहै।लोगइननीलेसमंदरमेंतैरतेहैं,सर्फकरतेहैंऔरस्कूबाडाइवकाआनंदलेतेहैं।यहयुद्धकेशूरवीरोंऔरऑटिज्मसेग्रस्तबच्चोंकेलिएसर्फथेरेपीकासाधनबनकरनैदानिकचिकित्साकाअहमहिस्साहै।अर्थव्यवस्थाएंसमुद्रसेभीजुड़ीहोतीहैं।मछलीपकड़ना,पर्यटन,समुद्रीपरिवहनऔरजहाजोंकेपरिचालनसेरोजगारमिलतेहैं,आयहोतीहैऔरखाद्यसुरक्षाहोतीहै,वहींयहसंस्कृतिऔरस्वास्थ्यसेभीजुड़ाहै।लेकिनबढ़तेग्रीनहाउसगैसकेउत्सर्जनसेमहासागरमेंपरिवर्तनहोरहाहैजिससेहमारास्वास्थ्यखतरेमेंहै।महासागरकापानीअबगर्म,अधिकअम्लीयऔरकमऑक्सीजनक्षमतावालाहै।महासागरपारिस्थितिकीतंत्रपहलेसेहीअत्यधिकमछलीपकड़नेऔरप्रदूषणसेदबावमेंहैं,अबस्थितिऔरखराबहोनेकाखतराहै।समुद्रीबर्फकेपिघलने,समुद्रकेबढ़तेजलस्तरऔरबढ़तीमौसमीघटनाओंकेसाथविशेषकरतटीयआबादीवालेक्षेत्रोंमेंमानवस्वास्थ्यऔरउनकाकुशलक्षेमअबकईखतरोंकासामनाकररहाहै।1.जलीयआपदाएंजलवायुपरिवर्तनकेकारणहोनेवालीप्राकृतिकआपदाएंचरमपरहैंऔरलगातारहोरहीहैं।उदाहरणकेलिए20वींसदीकीशुरुआतसेअबतक13.3लाखलोगोंकीजानलेचुकेउष्णकटिबंधीयचक्रवात(जैसेतूफानऔरटाइफून)समुद्रकेगर्महोतेपानीकेसाथऔरअधिकतीव्रहोतेजारहेहैं।2.पलायनऔरविस्थापनवैश्विकसमुद्रस्तरकेबढ़नेकेसाथतटीयक्षेत्रोंमेंबाढ़कीघटनाएंअबसामान्यऔरगंभीरहोतीजारहीहै।सदीकेअंततकएकऔर250,000वर्गकिलोमीटरतटीयक्षेत्रोंमेंबाढ़काअनुमानहै,जिससेलाखोंलोगोंपरखतरामंडरारहाहै।समुद्रमेंपानीबढ़ने,कटावसेकुछतटीयबस्तियोंकेलोगोंकेलिएवहांरहनाकठिनयाअसंभवबनसकताहै।उदाहरणकेलिएतटीयतूफानकीघटनाओंऔरध्रुवीयक्षेत्रोंमेंबर्फकेपिघलनेसेन्यूटोक(निउगताक)केयुपिकगांवने2019मेंनियोजितस्थानांतरणकापहलाचरणशुरूकिया।3.बर्फकापिघलनापिछले40वर्षोंमेंआर्कटिकमेंसमुद्रीबर्फछोटीऔरपतलीहोगईहै।इसकीकुलसीमामेंलगभग13प्रतिशतप्रतिशतकीकमीआईहैऔरइसकीमोटाईमेंकमसेकम1.75मीटरकीकमीआईहै।आर्कटिकमेंसमुद्रीबर्फसमुद्रीयात्राऔरफसलगतिविधियोंकेलिएएकमंचप्रदानकरताहैऔरपारिस्थितिकप्रक्रियाओंकोआकारदेताहैजोस्थानीयसंस्कृतियों,अर्थव्यवस्थाओं,ज्ञानऔरखाद्यप्रणालियोंकाआधारहै।समुद्रीबर्फकेपिघलनेसेनौवहनअधिकखतरनाकबनताजारहाहैऔरइसकाअनुमानलगापानाभीमुश्किलहोताजारहाहै।यहफसलकेसमयऔरस्थानकोबदलसकताहै,फसलकीलागतकोबढ़ासकताहैऔरइसकीमात्राभीघटसकतीहैजिससेखाद्यसंकटऔरआयकीकमीहोसकतीहै।कमस्वास्थ्यप्रदखाद्यपदार्थोंपरनिर्भरताबढ़नेसेखाद्यसुरक्षाऔरमानसिकस्वास्थ्यपरनकारात्मकअसरपड़सकताहै।4.समुद्रीखाद्यपदार्थमेंकमीसमुद्रीखाद्यपदार्थप्रोटीनऔरआवश्यकपोषकतत्वोंकाएकप्रमुखस्रोतहैं।लेकिनजलवायुपरिवर्तनकेकारणपहलेसेहीउत्तरीऔरदक्षिणीध्रुवोंकीओरप्रजातियोंकापलायनहोरहाहै।इससे2050तकसमुद्रीखाद्यपदार्थमेंगंभीरकमीआसकतीहै।5.समुद्रीजल,हवाऔरखाद्यपदार्थखतरनाकपारा,औद्योगिकरसायनों,फार्मास्यूटिकल्स,माइक्रोप्लास्टिक्सऔरअन्यविषाक्तपदार्थोंनेमहासागरकोप्रदूषितकियाहै।समुद्रकईप्राकृतिकरूपसेपाएजानेवालेसूक्ष्मजीवोंकोआश्रयदेताहै।लेकिनसमुद्रकेरसायन,तापमानऔरअन्यसमुद्रीगतिविधियोंकेसाथसमुद्रीपारिस्थितिकीतंत्रमेंपरिवर्तनकेकारणयेमानवस्वास्थ्यकेलिएखतरनाकहोसकतेहैं।यूएसओशंसऔरह्यूमनहेल्थएक्टजैसीनीतियांऔरसंबंधितअनुसंधानएवंप्रशिक्षणकेंद्रविभिन्नएजेंसियों,क्षेत्रोंऔरविषयोंमेंआवश्यकसहयोगऔरसमन्वयकोबढ़ाकरमहासागरोंकीस्थितिमेंसुधारऔरलोगोंकीसेहतमेंयोगदानदेसकतेहैं।दकन्वरसेशनसुरभिशोभनाशोभना